Wat is Een litteken?

Allemaal hebben we er wel één: een litteken. Klein of groot. Onopvallend of zichtbaar. Maar wat is een litteken precies? Hoe ontstaat een litteken? Hoe zit het met littekenbehandeling? En littekens vervagen, is dat mogelijk?

Op deze pagina gaan we hierop in. We geven onafhankelijke informatie over littekens. Over de soorten littekens die er zijn en over de klachten die ze soms geven. Ook leest u over de professionele behandelingen die er bestaan en over thuis een litteken verzorgen. Zoekt u specifieke informatie over littekens en vindt u op deze pagina geen uitleg? Laat het ons weten. Wij geven graag een compleet beeld over het onderwerp litteken.

DE HUID

Allereerst wat info over de huid; het grootste orgaan van ons lichaam. Wist u dat hier ook onze nagels en haren deel van uitmaken? Bij volwassenen is de oppervlakte van de huid maar liefst 1,5 tot 2,0 vierkante meter! Gemiddeld weegt de huid vijftien tot twintig kilogram.

Onze huid heeft meerdere functies. Zo beschermt huid ons tegen uitdroging, beschadiging, temperatuursinvloeden, ziektekiemen, chemische stoffen en vloeistoffen. Ook kan huid vitamine D aanmaken uit zonlicht. Dit is goed voor de botvorming. Verder werkt de huid isolerend, maakt het ons mogelijk om te tasten én geeft de huid herkenning in de omgang met andere mensen.

huid-heeft-verschillende-lagen-litteken

Opperhuid (epidermis)

De huid bestaat uit drie lagen. De opperhuid is de buitenste laag. De cellen die in deze laag liggen, heten epidermiscellen. Deze schuiven van binnenuit langzaam naar het oppervlak en daar sterven ze af. Zo ontstaat een dunne hoornlaag; deze is slechts enkele tienden van een millimeter dik. De cellen in de hoornlaag laten los als huidschilfers. Op plekken waar de hoornlaag extra dik is, noemen we de hoornlaag eelt.

De opperhuid vernieuwt zich gewoonlijk gemiddeld elke vier weken. Hebt u een snelle celdeling (bijvoorbeeld door hoofdroos, een huidziekte of zonverbranding), dan zijn de huidschilfers zichtbaar. Jonge mensen hebben een snellere celdeling dan ouderen. Bij een beschadiging van de opperhuid, groeit hun huid zo snel dicht, dat er geen litteken ontstaat.

Lederhuid (dermis)

De lederhuid ligt onder de opperhuid. Deze tweede laag bestaat voor een groot gedeelte uit bindweefsel. Het geeft steun en stevigheid aan de huid. Naast bindweefsel bestaat de lederhuid uit bloed- en lymfevaten, talg- en zweetklieren en zenuwen. De bloedvaten zorgen voor het vervoer van zuurstof en voedingsstoffen. Ook spelen ze een rol bij het regelen van de temperatuur. De lymfevaten vervoeren lymfe (weefselvocht) en zorgen voor het afvoeren van afvalstoffen. De talgklieren produceren talg (een vetachtige stof) die de huid soepel houdt en beschermt tegen uitdroging. De zweetklieren regelen de lichaamstemperatuur en -geur. Als laatste zorgen de zenuwen voor de waarneming van prikkels als pijn, aanraking en temperatuurwisseling.

De lederhuid bepaalt de elasticiteit (soepelheid) van de huid. Deze elasticiteit kan verminderen door zonlicht en veroudering. De lederhuid vernieuwt zich niet snel. Om deze reden zal beschadiging van deze huidlaag een litteken veroorzaken.

Onderhuids vetweefsel (subcutis of hypoderm)

Het onderhuids vetweefsel ligt weer onder de lederhuid. De onderste huidlaag dus. Het scheidt de huid van de pezen en de spieren. Deze laag bestaat vooral uit vet, bindweefsel, zenuwen en bloedvaten. Het beschermt de organen en andere weefsels die onder deze laag liggen. De vetcellen zorgen voor extra isolatie.

Onderhuids vetweefsel kan erg verschillen in dikte op verschillende plaatsen in het lichaam. Op gewrichten, zoals de knie, is de laag dun, terwijl deze op de buik en billen juist dik kan zijn.

Hoe ontstaat een litteken?

Volgens de Van Dale is een litteken een teken dat van een genezen wond overblijft.

U kunt die wond zelf gemaakt hebben. Maar u kunt ook door een ongeluk(je), operatie, beet, verbranding, vaccinatie, acne of infectie een wond krijgen. 

De genezing van een wond gebeurt in fases. Deze lopen in elkaar over. Voor elke fase bestaan er meerdere namen. Zo begint wondgenezing met de bloedstolling fase, gevolgd door de ontstekingsfase. Hierna volgt de fibroblastische fase/ proliferatiefase/ granulatiefase/ regeneratiefase. En als laatste is er de remodelleringsfase/ rijpingsfase.

de helings fasen van een litteken

1

Bloedstolling fase

De huid is beschadigd. In deze eerste fase activeren verschillende stoffen in het lichaam de bloedplaatjes; deze gaan samenklonteren. Ze vormen samen met andere lichaamsstoffen een stolsel.

2

Ontstekingsfase / inflammatie

Bepaalde witte bloedcellen (neutrofiele granulocyten) maken de wond van binnenuit schoon en voeren de afvalstoffen en bacteriën af. De omgeving van de beschadigde huid is nu optimaal gemaakt om de wond te genezen. Vervolgens vernietigen andere witte bloedcellen (macrofagen) de bacteriën en het beschadigde, dode weefsel. Deze fase duurt ongeveer 72 uur.

3

Fibroblastische fase/ proliferatiefase/ granulatiefase/ regeneratiefase

In deze fase van de wondgenezing ontstaat een ophoping van cellen en overvloedig bindweefsel. De wond wordt omgeven door allerlei verschillende cellen. Deze vormen weefsel ter vervanging van het stolsel. Deze fase duurt dagen tot weken.

4

Remodelleringsfasen/ rijpingsfase

In deze fase gaan cellen dood en worden er nieuwe gevormd. Een juiste balans hierin is belangrijk. Anders ontstaat extreme wondgenezing of juist een blijvende wond. Deze fase duurt maanden tot jaren.

VERSCHILLENDE Soorten littekens

Littekens zijn er in verschillende soorten. Sommige zijn nauwelijks zichtbaar, andere juist erg opvallend.

Monstrey et al. heeft richtlijnen beschreven voor lineaire littekens, wijd verspreide hypertrofische littekens en keloïds. Bayat et al. beschrijft zes soorten littekens. We beschrijven ze hieronder.

“Normale” fijne lijn littekens

Deze lijn littekens zijn dun, bleek en nauwelijks zichtbaar. Ze ontstaan na wondgenezing op plaatsen waar de huid niet door beweging wordt opgerekt. Fijne lijn littekens zijn goed doorbloed.

Wijd verspreide (opgerekte) littekens

Deze littekens zijn vlak, bleek en zacht. Ze veroorzaken geen klachten. Wijd verspreide littekens ontstaan meestal in de eerste drie weken na een operatie aan een gewricht. Ook snelle oprekking van delen van het lichaam kan voor dit soort littekens zorgen. Denk aan de buik bij een zwangerschap De lederhuid en het onderhuids vetweefsel zijn dan beschadigd, terwijl de opperhuid dat niet is.

Atrofische littekens (acne littekens)

Deze littekens zijn meestal klein en liggen dieper. Er is bij dit soort litteken een tekort aan weefsel. Hierdoor is de huid dunner en wat doorschijnender. Dit kan komen door een ontsteking van het bindweefsel (collageen), waardoor dit stuk gaat. Atrofische littekens ontstaan door bijvoorbeeld een ontsteking. Dit kan het geval zijn bij acne of waterpokken.

Contractuur littekens

Een contractuur is een samentrekking van het littekenweefsel. Hierdoor wordt bijvoorbeeld een gewricht in een dwangstand gebracht. Dit gebeurt bij een nog niet volledig ontwikkeld litteken. Voorbeelden hiervan zijn brandwonden en wonden in holten van de huid. Deze littekens zijn vaak hypertrofisch (zie verderop).

Hypertrofische littekens of verdikte littekens

Dit is een vorm van extreme wondgenezing. Een hypertrofisch of verdikt litteken treedt op door een foutje in een van de fases van de wondgenezing; plaatselijk zit een continue ontsteking. Hypertrofische littekens komen niet buiten de randen van de oorspronkelijke wond. Ze vervagen en vlakken af. Wel blijven ze groter, stugger en hoger dan na normale wondgenezing het geval is. Vaak zijn deze littekens pijnlijk en rood. Ook jeuken ze. Extreme wondgenezing komt duidelijk meer voor bij mensen met een donkere huid. Daarnaast speelt genetische aanleg een rol.

Keloïd littekens

Dit is een andere vorm van extreme wondgenezing. Bij keloïd is de ontsteking veel erger dan bij een hypertrofisch litteken. Keloïd wordt gevormd door kransen en knobbeltjes van dikke collageen (bindweefsel) bundels van littekenweefsel. Deze breiden zich uit onder de omliggende opperhuid. De littekenvorming gaat snel. Keloïd komt buiten de randen van de oorspronkelijke wond, jeukt en is overgevoelig. Het neemt niet af en komt na het weghalen meestal terug. Keloïd komt vaker voor bij mensen tussen de tien en dertig jaar oud. Deze littekens zijn vaak ontstoken, pijnlijk en jeuken. Extreme wondgenezing komt duidelijk meer voor bij mensen met een donkere huid. Ook hier speelt genetische aanleg een rol.

“Houd ik er een litteken aan over?”

Na een verwonding, operatie of medische ingreep is dit een van de meest veelvoorkomende vragen.

Ook mensen met acné maken zich hierover zorgen. Hoe komt het dat de huid bij sommige mensen beter lijkt te genezen? En hoe komt het dat anderen weer gemakkelijker littekens krijgen? Een aantal factoren lijkt van invloed te zijn op de zichtbaarheid van littekens. Hieronder noemen we er zes.

Infectie

Een infectie van de wond heeft een negatieve invloed op de vorming van littekens.

 

Genetische aanleg

Sommige mensen hebben eenerfelijke aanleg voor de vorming van bepaalde littekens.

leeftijd

Bij een oudere huid duurt de wondgenezing langer. Bij een jongere huid is de kans groter dat meer littekenweefsel ontstaat, omdat de celdeling sneller is.

Type verwonding

Een operatiewond geneest vaker mooier dan een wond door een trauma. En een snijwond is vaak dieper en gaat door meer huidlagen heen dan een schaafwond.

RAS

Mensen met een gekleurde huid hebben een verhoogde kans op het ontwikkelden van afwijkende littekens.

Plaats van de wond

Een wond op een beweeglijk deel van het lichaam heeft grotere kans uit te rekken.

Klachten naar aanleiding van een litteken

Nadat een litteken is ontstaan, kan het verschillende klachten geven.

In het begin is een litteken vaak rood en dik. Normaal gesproken duurt het ongeveer achttien maanden voordat het minder fel van kleur en smaller wordt. Hieronder beschrijven we zes klachten die mensen soms ondervinden.

Roodheid

Een litteken kan rood of donker kleuren en op de huid komen te liggen.

Beperking

Een litteken kan bewegingsbeperking veroorzaken. Dit is bijvoorbeeld het geval bij brandwonden.

Cosmetisch

Een litteken kan cosmetisch storend zijn. Bijvoorbeeld omdat het op een opvallende plaats zit; zoals op de handen of het gezicht. Acne littekens zijn hier een voorbeeld van.

Grootte

Het litteken kan groter worden omdat er spanning op de wondranden staat.

Jeuk of pijn

Een litteken kan jeuken, ongemak veroorzaken of zelfs pijn doen. Littekenpijn is een pijn die kan ontstaan na een operatie. Sommige mensen hebben hierna chronische pijn in en rondom het litteken.

Pschychosociaal

Een extreme wondgenezing kan, doordat het cosmetische bezwaren geeft, leiden tot onzekerheid, stigmatisering (‘hokjes denken’), verstoring van dagelijkse activiteiten, angst en depressie.

LITTEKENS VERZORGEN VANAF HET BEGIN

De vorming van een litteken voorkomen kan niet. Wel kunt u het litteken verzorgen, zodat het uiteindelijk minder goed zichtbaar wordt. Het resultaat van de hieronder beschreven behandelingen is soms dat littekens vervagen.

THERAPIE BIJ LITTEKENS

De eerste stap bij littekens vervagen is een vroege herkenning en start van therapie. Essentieel is een nauwkeurige behandeling van het weefsel, het hechten van de wond en de wondverzorging om een infectie te voorkomen. Ook is het belangrijk om ervoor te zorgen dat er minder spanning op de randen van het litteken staat. Uit studies blijkt dat wanneer er direct na het sluiten van de wond drukgevoelige siliconenpleisters worden geplakt, deze eraan bijdragen dat er een verminderde ontwikkeling van littekens optreedt.

DRUKTHERAPIE BIJ LITTEKENS

Op basis van wetenschap, praktijk en ervaring blijkt druktherapie een effectieve manier als het gaat om littekens voorkomen en behandelen. Daarnaast vermindert druktherapie het oedeem (de ophoping van weefselvocht), de jeuk en de pijn.

botox bij littekens

Littekens na een operatie behandelen met botox (botuline toxine A) vermindert de krachten op het litteken. Ook verbetert het uiterlijk duidelijk.

littekenzalf bij littekens

Uit weer andere studies blijkt dat tot een jaar na wondgenezing, de huid van het litteken sneller verdroogt dan de omliggende huid. Patiënten met een verhoogd risico op extreme wondgenezing kunnen daarom baat hebben bij behandeling met vocht inbrengende en verzachtende siliconengel of -zalven.

Littekenbehandeling met siliconengel is de enige wetenschappelijk bewezen behandeling voor de werkzaamheid bij hypertrofische littekens. Producten met siliconen herstellen de vochtbalans in de hoornlaag van de opperhuid. Deze crèmes moeten wel zo snel mogelijk na het sluiten van de wond worden gesmeerd. Bij wonden die meer dan twee tot drie weken nodig hebben om spontaan te sluiten – bijvoorbeeld brandwonden – kan uit voorzorg een drukverband worden gebruikt.

tips TEGEN littekenS

De vorming van een litteken tot een minimum beperken? Hieronder geven we een aantal tips tegen littekens. Ze kunnen helpen bij uw doel: littekens vervagen.

check-up

Het is wenselijk om een litteken, vier tot acht weken na een operatie, te laten nakijken. Tijdens zo’n check-up kan worden bepaald of de uit voorzorg gegeven therapie kan worden gestopt. Ook is vast te stellen welke behandeling eventueel nog van toegevoegde waarde is op het verminderen van de zichtbaarheid van het litteken.

sporten

Na een jaar bevat een litteken pas zeventig tot tachtig procent van de oorspronkelijke trekkracht van de huid. In verband met de kans op beschadiging van het litteken, is het daarom verstandig om voorzichtig te zijn met krachtsporten en gymnastiekoefeningen.

Deskundige

Laat u adviseren door een deskundige. Een deskundige weet welke behandelingen wetenschappelijk bewezen effect hebben.

Externe invloeden

Verse littekens zijn nog erg gevoelig voor invloeden van buitenaf. Denk aan extreme kou, warmte en zonlicht. Deze kunt u het beste vermijden.

Strakke kleding

Strakke kleding kan het litteken irriteren of beschadigen. Zolang het litteken nog niet is uitgerijpt, is het daarom het beste om wat lossere kleding te dragen.

LITTEKENCREME

Littekens zijn vaak droger dan de rest van de huid. Een wetenschappelijk bewezen effectieve vocht inbrengende litteken crème kan helpen

PROFESSIONELE LITTEKENBEHANDELING

Een professionele littekenbehandeling kan verschillende doelen dienen. Bijvoorbeeld het littekenweefsel egaliseren, verplaatsen, verkleinen of verzachten. In alle gevallen is het doel dus het uiterlijk te veranderen. Het litteken verwijderen is meestal niet mogelijk, wel kan het litteken verminderen.

Litteken correcties

Bij een littekencorrectie wordt het huidige litteken operatief verwijderd. De normale huidlagen worden aan elkaar gehecht op een minder opvallende manier. Zo kan een litteken smaller, korter of verplaatst worden naar een minder opvallende plek; bijvoorbeeld een natuurlijke huidplooi of -lijn. Dit kan ook met behulp van weefselexpansie (het oprekken van weefsel). Na het verwijderen van een keloïd litteken wordt ook wel inwendige radiotherapie (brachytherapie) toegepast, om de kans op herhaling van het keloïd te verkleinen.

Injectie

Bij injecties wordt een stof in het litteken gespoten. Dit gebeurt elke twee tot vier weken, tot voldoende effect is bereikt. Meestal gaat het bij deze injecties om een vetachtige stof (corticosteroïd) met soms een hormonale functie. Zo’n injectie remt de celdeling. De roodheid en de zwelling verminderen. Uiteindelijk kan het litteken verminderen; in die zin dat het litteken kleiner, platter en zachter wordt. Deze behandeling is erg pijnlijk en er is kans op verschrompeling van weefsel (atrofie) en kleuring van de huid (verminderde pigmentatie). Bij vijftig tot honderd procent van de mensen is resultaat zichtbaar. Bij negen tot vijftig procent komt de extreme wondgenezing weer terug. Corticosteroïdinjecties zijn de enige injecties met duidelijk bewezen effect op groeiende hypertrofische en keloïd littekens. Andere stoffen die effect lijken te hebben zijn bleomycine, 5-fluorouracyl en verapamil.

Chemische peeling

Door een chemische stof aan te brengen op en rond de huid van het litteken, treedt versnelde celdeling op. De opperhuid gaat schilferen en vernieuwen. Het resultaat is egalisatie van de huid en het littekenweefsel. Oppervlakkige littekens, zoals acne littekens, zijn zeer geschikt voor deze littekenbehandeling.

Laserbehandeling

Met lasertechniek wordt het litteken minder opvallend gemaakt. Vooral (diepere) acne littekens zijn hiervoor geschikt. Een bepaalde lasertechniek (‘pulsed dye laser’ – PDL) is wetenschappelijk bewezen effectief.

Cryotherapie

Bij deze littekenbehandeling wordt een metalen staafje in het litteken (vaak keloïd) gebracht. Door het meerdere keren extreme koelen van het staafje, sterft het weefsel af. Het lijkt dat de kans op het opnieuw ontstaan van keloïd hiermee wordt verlaagd.

Dermabrasie

Met apparatuur wordt een dunne laag van de hoornlaag verwijderd. Vooral littekens die zijn ontstaan door acne of waterpokken kunnen gelijk worden gemaakt met de omliggende huid. Het effect van deze behandeling is helaas lastig te voorspellen.

LITTEKENBEHANDELING THUIS

Naast de hierboven genoemde professionele behandelingen van littekens, kunt u thuis ook op verschillende manieren uw litteken behandelen. De volgende manieren kunnen helpen om het uiterlijk van het litteken positief te beïnvloeden.

Siliconencrème

Siliconen kunnen het litteken verzachten, afvlakken en gladder maken. Ook vermindert de jeuk en pijn. Siliconen zitten verwerkt in verschillende producten: siliconenpleisters, siliconengel of siliconencrème. Deze behandeling is pijnloos. Soms kan het litteken wel een beetje jeuken, ontsteken of uitdrogen. Vooral hypertrofische littekens en keloïd zijn geschikt.

Camouflagetherapie

Deze therapie wordt vaak gebruikt in combinatie met een van de hierboven beschreven behandelingen. Het effect van een eerder beschreven behandeling is vaak pas na weken tot maanden zichtbaar. In de tussentijd kan met camouflagetherapie het litteken minder opvallend worden gemaakt. Het litteken vervagen door camouflage kan een positieve werking hebben op het zelfvertrouwen.

Litteken masseren

Het litteken masseren kan de doorbloeding en de soepelheid verbeteren.

CONCLUSIE LITTEKEN BEHANDELEN

Volgens de laatste richtlijnen is siliconentherapie de eerste keus bij hypertrofische en keloïd littekens. Siliconenpleisters en siliconenlittekencrèmes zijn de enige niet-invasieve therapieën (behandelingen die niet gepaard gaan met naalden en prikken) waarvan voldoende bewijs is voor effectiviteit bij een litteken voorkomen en behandelen.